Tiền lệ pháp là gì? Cho ví dụ về tiền lệ pháp ở Việt Nam ?

Câu hỏi:

Thưa luật sư! dạ có thể cho cháu xin hai ví vụ về tiền lệ pháp ở Việt Nam được không ạ? Người gửi: Ngoc Nguyen

>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua điện thoại gọi: 1900.6162

Ví dụ về tiền lệ pháp/Án lệ

Trả lời:

Chào bạn Ngoc Nguyen, cám ơn bạn đã gửi thắc mắc của mình đến chuyên mục. Chúng tôi xin trả lời câu hỏi của bạn về cho 2 ví dụ về việc áp dụng tiền lệ pháp ở Việt Nam như sau:

1. Tiền lệ pháp là gì?

Tiền lệ pháp hay phép xét xử theo tiền lệ là một hình thức của pháp luật, theo đó Nhà nước thừa nhận những bản án, quyết định giải quyết vụ việc của tòa án (trong các tập san án lệ) làm khuôn mẫu và cơ sở để đưa ra phán quyết cho những vụ việc hoặc trường hợp có tình tiết hay vấn đề tương tự sau đó. Tiền lệ pháp còn là quá trình làm luật của toà án trong việc công nhận và áp dụng các nguyên tắc mới trong quá trình xét xử.

Tiền lệ pháp hình thành không phải do hoạt động của cơ quan lập pháp mà xuất hiện từ hoạt động của cơ quan hành pháp và tư pháp. Vì vậy, hình thức này dễ tạo ra sự tùy tiện, không phù hợp với nguyên tắc pháp chế đòi hỏi phải tôn trọng nguyên tắc tối cao của luật và phải phân định rõ chức năng, quyền hạn của các cơ quan trong bộ máy nhà nước trong việc xây dựng và thực hiện pháp luật. Tuy nhiên, trên thực tế, bởi xuất phát điểm của tiền lệ pháp là hình thành từ con đường thông qua quá trình xét xử; phù hợp với chức năng của cơ quan tư pháp và nếu như các cơ quan hành chính cũng ban hành tiền lệ thì không phù hợp với thẩm quyền và chức năng là cơ quan quản lý – không phải là cơ quan xét xử, tạo nên một sự chồng chéo trong việc hình thành và áp dụng tiền lệ giữa hai cơ quan hành pháp và tư pháp. Cho nên, tiền lệ pháp chỉ có thể được hình thành từ hoạt động xét xử của cơ quan tư pháp, hình thành từ cơ quan tư pháp chứ không phải từ cơ quan lập pháp hay hành pháp. Tiền lệ pháp hình thành từ các cơ quan tư pháp được gọi là án lệ.

Đây là một hình thức pháp luật chiếm vị trí quan trọng trong hệ thống pháp luật Anh – Mỹ (Anglo- Sacxon). Hình thức này được sử dụng rộng rãi trên thế giới, là nguồn chủ yếu và quan trọng trong hệ thống pháp luật của các quốc gia trong Khối Thịnh vượng chung Anh, bao gồm Anh, hầu hết các tiểu bang của Hoa Kỳ (ngoại trừ tiểu bang Louisiana), Canada (ngoại trừ tỉnh bang Québec) và các thuộc địa trước kia của Anh cũng như các lãnh thổ được ủy trị của Hoa Kỳ.

>&gt Xem thêm: Tiền lệ pháp là gì? Cho ví dụ về tiền lệ pháp ở Việt Nam ?

Ở nước ta, tiền lệ pháp đã và đang tồn tại dưới các hình thức như các nghị quyết hướng dẫn xét xử, trao đổi nghiệp vụ tại các buổi tổng kết ngành và dễ thấy nhất là thông qua các quyết định giám đốc thẩm được tập hợp và phát hành. Qua đây, nhiều vướng mắc đã được Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao gỡ vướng và định hướng cho các tòa cấp dưới làm theo.

2. Án lệ và Tiền lệ pháp có là chỉ cùng một hình thức pháp luật?

Án lệ được hiểu là đường lối giải thích và áp dụng luật pháp của các Tòa án về một điểm pháp lý, đường lối này đã được coi như một tiền lệ, khiến các thẩm phán sau đó có thể noi theo trong các trường hợp tương tự. Nói nôm na, xử theo án lệ là việc Tòa án cấp dưới vận dụng các phán quyết có từ trước của Tòa án cấp trên để đưa ra một phán quyết tương tự trong một vụ việc tương tự. Cơ sở để hình thành nên án lệ chính là những khuyết điểm của hệ thống pháp luật. Khi có những khuyết điểm của hệ thống luật, Tòa án sẽ viện dẫn những căn cứ pháp luật được coi là hợp lý để đưa ra những phán quyết có tính đột phá và bản án này sẽ được Tòa tối cao công bố là án lệ để áp dụng chung cho các trường hợp tương tự dó khiếm khuyết quy phạm hoặc chưa có dẫn chiếu quy phạm rõ ràng.

Tiền lệ pháp được hiểu là việc làm luật của Tòa án trong việc công nhận và áp dụng và áp dụng nguyên tắc mới trong quá trình xét xử dựa trên những cơ sở vụ việc đã được quyết định trước đây cho những trường hợp và vấn đề tương tự.

Như vây, có thể thấy thuật ngữ án lệ hàm chứa những nội dung cơ bản của thuật ngữ tiền lệ pháp và giữa chúng có sự khác nhau về mặt thuật ngữ nhưng lại cùng chỉ một khái niệm. Về bản chất, án lệ cũng chính là tiền lệ pháp, do cả hai đều xuất phát từ tòa án và hình thành từ quá trình xét xử. Tiền lệ pháp là thuật ngữ dùng để chỉ về một hình thành pháp luật, còn án lệ dùng để chỉ về nguồn của pháp luật, mà nguồn của pháp luật cũng chính là hình thức của pháp luật. Nói cách khác, tiền lệ pháp là một hình thức pháp luật hay quá trình làm luật của Tòa án, còn án lệ là những bản án, quyết định mà Tòa án làm căn cứ để áp dụng sau này cho những vụ việc có tình tiết tương tự. Dù không phải là hai từ đồng nghĩa nhưng thông thường, người ta gọi các bản án sau có giá trị áp dụng tương tự và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền chọn lọc công bố và cho xuất bản phục vụ cho công tác nghiên cứu khoa học và tham khảo gọi là những án lệ.

Việc áp dụng án lệ ngoài ý nghĩa giải quyết một vụ án cụ thể còn thiết lập ra một tiền lệ để xử những vụ án tương tự sau này, do đó, sẽ tạo bình đẳng trong việc xét xử các vụ án giống nhau, giúp tiên lượng được kết quả của các vụ tranh chấp, tiết kiệm công sức của các Thẩm phán, Người tham gia tố tụng, Cơ quan tiến hành tố tụng, tạo ra sự công bằng trong xã hội. Án lệ là khuôn thước mẫu mực để các thẩm phán tuân theo vì được đúc kết, chọn lọc kỹ và mang tính chuyên nghiệp. Khi ấy thẩm phán chỉ cần đối chiếu để đưa ra phán quyết, tránh chuyện mỗi người nhìn nhận, đánh giá vấn đề một kiểu. Từ đó tránh được chuyện dư luận xã hội cho rằng việc xét xử của tòa án là không bình đẳng. Đồng thời, áp dụng án lệ còn giúp các đơn vị khi đàm phán, soạn thảo và ký kết hợp đồng giao dịch dân sự, thương mại biết phòng tránh rủi ro…

3. Đặc điểm của Tiền lệ pháp là gì?

Như đã đề cập bên trên, tiền lệ pháp (án lệ) được hình thành từ cơ quan tư pháp nhưng không phải bất cứ nghị quyết, văn bản, quyết định,… của các cơ quan tư pháp đều được coi là án lệ. Để trở thành án lệ thì một bản án, một quyết định phải có những đặc điểm sau:

– Nội dung của án lệ phải liên quan đến nhứng vấn đề pháp lý, những vấn đề đó phải là những vấn đề mới mà pháp luật chưa có lời giải đáp trong thực tế. Cơ quan tư pháp trong quá trình giải quyết vụ việc, bằng cách phương pháp nghiệp vụ đã tìm được hướng giải quyết và hướng giải quyết này trở thành một tiền lệ để áp dụng với các vụ việc tương tự sau này.

– Tiền lệ pháp phải thể hiện được thái độ, quan điểm của thẩm phán hoặc Hội đồng xét xử về các vấn đề được pháp luật đặt ra. Quan điểm đối với một vấn đề pháp lý mới nảy sinh sẽ được chấp nhận nếu thẩm phán đưa ra những lập luận màn tính hợp lý và có logic pháp luật.

– Tiền lệ pháp (án lệ) phải xuất phát từ những tranh chấp giữa các bên trong vụ án.

– Tiền lệ pháp (án lệ) phải được tạo ra bởi Tòa án có thẩm quyền bởi không phải Tòa án nào cững có đủ điều kiện và khả năng để tạo ra án lệ

– Tiền lệ pháp (án lệ) phải được công bố và hệ thống hóa

4. Một số ví dụ về tiền lệ pháp

Ví dụ 1:

Năm 2006, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao có quyết định giám đốc thẩm một vụ tranh chấp dân sự về lấn chiếm quyền sử dụng đất và không gian giữa ông T. với bà K. Sau này, nhiều tòa cấp dưới đã ngầm coi đây là một án lệ và xử theo đường lối của bản án này.

Số là bà K. đã lấn chiếm đất thuộc quyền sử dụng của ông T. Khi bà K. xây nhà, bà đã làm kiềng trên móng nhà của ông T. nhưng ông T. không phản đối trong suốt thời gian từ khi khởi công cho đến lúc hoàn thành (bốn tháng). Do nhà bà K. là nhà cao tầng, đã xây dựng hoàn thiện, giờ nếu buộc bà phải dỡ bỏ và thu hẹp lại công trình thì sẽ gây thiệt hại rất lớn cho bà.

Xử vụ này, tòa cấp phúc thẩm đã không buộc bà K. phải tháo dỡ phần tường nhà đè lên phía trên móng nhà ông T. mà chỉ buộc bà bồi thường bằng tiền. Trong quyết định giám đốc thẩm, Hội đồng Thẩm phán cho rằng tuyên xử như thế là hợp tình hợp lý. Sau này khi gặp vụ án tương tự, các thẩm phán đều “liên tưởng” đến vụ này và tuy không nói ra nhưng ai cũng vận dụng đường lối thấu lý đạt tình đó để xét xử.

Có điều, nội dung hướng dẫn trong “án lệ” nói trên chỉ thể hiện hướng giải quyết trong vụ việc cụ thể giữa ông T. và bà K. nên nó còn thiếu tính khái quát pháp lý. Sẽ là thuyết phục nếu trong quyết định có một đoạn có nội dung giống như một điều luật (không đề cập tới một chủ thể cụ thể như ông A, bà B) để các tòa cấp dưới áp dụng theo. Khi đó quyết định trên có thể được coi là một án lệ mẫu mực.

Ví dụ 2:

Bộ luật Dân sự (BLDS) nước ta quy định nghĩa vụ cấp dưỡng đối với người thân của người có tính mạng bị xâm phạm là cho đến khi chết nếu người được hưởng cấp dưỡng là người đã thành niên và cho đến khi đủ 18 tuổi nếu người được hưởng cấp dưỡng là người chưa thành niên hay đã thành thai. Tuy nhiên, BLDS lại không cho biết nghĩa vụ này bắt đầu vào thời điểm nào nên các tòa rất lúng túng. Sau đó, một quyết định giám đốc thẩm của TAND Tối cao phân tích: Theo tinh thần quy định tại Điều 616 BLDS và hướng dẫn tại Nghị quyết số 01/2005/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao thì trong trường hợp cụ thể này, thời điểm phát sinh nghĩa vụ cấp dưỡng phải được tính từ ngày người bị hại chết.

Dù không nói ra nhưng đây được coi là “hướng dẫn” để các tòa án áp dụng khi xét xử và xét ở góc độ khoa học, rõ ràng nó như một án lệ

(Nguồn: Wikipedia, bài viết “Án lệ ngầm ở Việt Nam” – PGS TS Đỗ Văn Đại)

Trân trọng,

BAN BIÊN TẬP – CÔNG TY LUẬT MINH KHUÊ

–

THAM KHẢO DỊCH VỤ TƯ VẤN LUẬT LIÊN QUAN:

1. Tư vấn soạn thảo hợp đồng;

2. Dịch vụ trước bạ sang tên nhà đất;

3. Tư vấn thừa kế quyền sử dụng đất;

4. Dịch vụ công chứng sang tên sổ đỏ;

5. Dịch vụ công chứng uy tín, chuyên nghiệp;

6. Dịch vụ soạn thảo và công chứng hợp đồng;