Chương 4: BỘ SƯU TẬP THỨ NHẤT CÁC CHÂM NGÔN CỦA VUA SA-LÔ-MÔN 1 Châm ngôn của vua Sa-lô-môn.
Con khôn làm cha vui sướng,
con dại làm mẹ buồn phiền.
2 Của phi nghĩa nào lợi ích chi,
sống công chính mới cứu ta khỏi chết.
3 ĐỨC CHÚA không để kẻ công chính phải đói bao giờ ;
Người gạt bỏ tham vọng phường gian ác.
4 Kẻ biếng nhác phải chịu cảnh nghèo hèn,
người siêng năng được giàu sang phú quý.
5 Mùa hè thu hoạch là khôn,
mùa gặt ngủ vùi là nhục.
6 Đầu người công chính được Chúa chúc lành,
miệng kẻ gian ác chất chứa lời độc địa.
7 Người ngay chính được tưởng nhớ và ngợi khen,
còn tên tuổi kẻ gian tà sẽ mai một.
8 Người có trí khôn ngoan đón nhận các lệnh truyền,
kẻ môi miệng dại khờ sẽ bị tiêu vong.
9 Ai sống liêm chính sẽ được an toàn,
kẻ đi đường quanh co ắt sẽ bị phát hiện.
10 Kẻ nháy mắt sẽ gây ra đau khổ,
người thẳng thắn rầy la sẽ đem lại an hoà.
11 Miệng người ngay là suối nguồn sự sống,
miệng kẻ ác ẩn giấu bạo hành.
12 Ghét ghen sinh cãi vã,
tình yêu khoả lấp mọi lỗi lầm.
13 Khôn ngoan ở trên môi người sáng suốt,
roi vọt đập xuống lưng kẻ ngu si.
14 Người khôn giữ kỹ điều mình biết,
kẻ ngu mở miệng là tai hoạ đến gần.
15 Của cải người giàu là thành trì kiên vững,
cảnh nghèo khiến kẻ yếu thế phải tiêu vong.
16 Lương bổng của người ngay dẫn đến sự sống,
huê lợi của kẻ ác đưa đến tội khiên.
17 Người giữ lời nghiêm huấn thì đi trong sinh lộ,
kẻ khinh lời sửa dạy ắt sẽ bị lạc đường.
18 Môi lọc lừa che giấu lòng thù ghét,
kẻ buông lời vu cáo là đứa ngu si.
19 Người năng nói năng lỗi,
ai dè giữ lời nói mới là người khôn.
20 Lưỡi người ngay là bạc ròng hảo hạng,
tâm kẻ dữ chẳng đáng giá bao nhiêu.
21 Môi kẻ ngay nuôi sống nhiều người,
còn đứa dại chết vì dốt nát.
22 Chính phúc lành của ĐỨC CHÚA cho ta được giàu sang,
vất vả nhọc nhằn chẳng thêm chi vào đó.
23 Gây tội ác là trò tiêu khiển của người ngu,
còn khôn ngoan là thú vui cho người hiểu biết.
24 Ác nhân khiếp sợ chi là gặp ngay điều đó,
chính nhân mong ước gì, ắt sẽ được ban cho.
25 Cuồng phong thổi qua, ác nhân đâu còn nữa,
nhưng người ngay chính vẫn bền vững ngàn năm.
26 Giấm làm ghê răng, khói làm cay mắt,
đứa lười làm bực bội người sai nó đi.
27 Ai kính sợ ĐỨC CHÚA sẽ được trường thọ,
còn tuổi đời đứa ác bị rút ngắn đi.
28 Mong ước của người ngay dẫn đến vui mừng,
hy vọng của ác nhân sẽ tan thành mây khói.
29 Đường lối của ĐỨC CHÚA là thành luỹ chở che người liêm chính,
nhưng lại khiến kẻ làm điều ác phải tiêu vong.
30 Muôn đời người ngay không nao núng,
còn ác nhân sẽ chẳng được sống ở quê hương.
31 Miệng người công chính nói điều khôn ngoan,
lưỡi đứa gian tà sẽ bị xẻo đi mất.
32 Môi người ngay làm kẻ nghe hả dạ,
miệng đứa ác nói toàn chuyện dối gian.
11
1 ĐỨC CHÚA ghê tởm bàn cân gian,
nhưng ưa thích quả cân chính xác.
2 Kiêu hãnh đi liền với ô nhục,
khôn ngoan ở với kẻ khiêm nhường.
3 Đức liêm khiết của người chính trực sẽ dẫn lối họ đi,
còn mưu mô của kẻ lọc lừa khiến chúng bị tiêu diệt.
4 Trong ngày thịnh nộ, của cải ích lợi chi,
chỉ đức công chính mới cứu khỏi tử thần.
5 Đức công chính của người sống vẹn toàn
sẽ giúp họ thẳng đường tiến bước,
còn ác nhân lại sa vào chính mưu độc của nó.
6 Đức công chính của người ngay thẳng sẽ cứu họ,
còn kẻ lừa đảo lại mắc bẫy vì tham lam.
7 Khi ác nhân nằm xuống, mối hy vọng của nó tiêu tan,
và niềm cậy trông vào của cải cũng tan thành mây khói.
8 Người công chính được thoát cảnh hiểm nghèo,
đứa gian tà lại rơi vào thế chỗ.
9 Quân vô đạo dùng miệng lưỡi làm hại tha nhân,
bậc chính nhân nhờ tri thức mà được cứu thoát.
10 Chính nhân thịnh đạt, cả thành mừng rỡ,
kẻ ác tiêu vong, ai cũng reo hò.
11 Người ngay chúc phúc, cả thành được thịnh vượng,
ác nhân mở miệng, cả thành phải tiêu vong.
12 Kẻ thiếu lương tri mới khinh khi người khác,
người giàu hiểu biết thì ngậm miệng làm thinh.
13 Đứa ngồi lê đôi mách sẽ tiết lộ điều bí mật,
còn người tín cẩn giữ kín chuyện riêng tư.
14 Thiếu lãnh đạo, dân tộc bị sụp đổ,
nhiều cố vấn, đất nước được an ninh.
15 Ai bảo lãnh người lạ sẽ chuốc hoạ vào thân,
kẻ ghét chuyện giao kèo được bình yên vô sự.
16 Đàn bà có duyên được tiếng tăm,
đàn ông gan dạ được giàu có.
17 Người nhân hậu làm ích cho bản thân,
kẻ tàn nhẫn lại làm hại chính mình.
18 Kẻ làm điều ác lãnh đồng lương hư ảo,
người gieo công chính được phần thưởng vững bền.
19 Người thực thi công chính được đi vào cõi sống,
kẻ theo đuổi gian tà phải đến chốn tử vong.
20 ĐỨC CHÚA ghê tởm tâm địa quanh co,
nhưng lối ưa thích sống vẹn toàn.
21 Hẳn ác nhân không thoát khỏi hình phạt,
nhưng giống nòi người công chính sẽ được cứu nguy.
22 Phụ nữ đẹp người mà không đẹp nết
khác chi khuyên vàng đem xỏ mũi heo.
23 Khát vọng của chính nhân ắt sẽ được thành tựu,
hy vọng của kẻ ác đáng chịu thịnh nộ thôi.
24 Người hào phóng lại được thêm giàu có,
kẻ hà tiện lại lâm cảnh túng nghèo.
25 Người rộng lượng được phương phi béo tốt,
chính kẻ cho uống lại được uống thoả thuê.
26 Dân chúng nguyền rủa kẻ đầu cơ lúa gạo,
nhưng chúc phúc cho người đem bán ra.
27 Người tìm kiếm điều thiện thì gặp được ân phúc,
kẻ chạy theo điều ác, điều ác đến bên mình.
28 Ai cậy trông vào của cải, người ấy sẽ quỵ ngã,
còn chính nhân sẽ vươn lên như cành lá xanh tươi.
29 Ai gây bất thuận trong nhà sẽ chẳng có chi làm di sản,
kẻ ngu si đần độn phải làm đầy tớ cho người khôn.
30 Người công chính được thừa hưởng cây sự sống,
kẻ khôn ngoan chinh phục được lòng người.
31 Người công chính còn lãnh thưởng phạt nơi trần thế,
huống chi là kẻ tội lỗi, đứa ác tâm.
12
1 Yêu lời nghiêm huấn là yêu tri thức,
ghét lời sửa dạy là dại dột ngu si.
2 ĐỨC CHÚA quý chuộng người lương thiện,
nhưng Người kết án kẻ mưu mô.
3 Kẻ làm ác đâu đứng vững được hoài,
nền móng của chính nhân chẳng bao giờ lay chuyển.
4 Có vợ đảm đang như được mang ngọc miện,
có vợ hư hỏng như bị bệnh mục xương.
5 Người ngay chính chỉ nghĩ chuyện công minh,
kẻ gian tà luôn bày mưu lường gạt.
6 Lời kẻ ác giương bẫy giết người,
miệng chính nhân thì lo cứu sống.
7 Ác nhân đã bị lật nhào là không còn nữa,
còn nhà người công chính vẫn đứng nguyên.
8 Người biết điều phải trái sẽ được khen ngợi,
kẻ phán đoán lệch lạc sẽ bị khinh chê.
9 Thà làm dân thường mà có một đầy tớ
còn hơn ra bộ ông lớn mà chẳng đủ cơm ăn.
10 Người công chính chăm lo cho sự sống đàn vật,
còn ác nhân thì thâm độc tận đáy lòng.
11 Người canh tác đất đai được no đầy cơm bánh,
kẻ chạy theo chuyện phù phiếm là đứa ngu si.
12 Lưới dò của kẻ xấu lôi cuốn ác nhân,
cội rễ của người công chính thì bền vững.
13 Vì tội lỗi của đôi môi mà ác nhân sa bẫy,
còn người công chính được thoát cảnh khốn cùng.
14 Người ăn nói tử tế sẽ được bao điều tốt đẹp,
mỗi người sẽ lãnh hậu quả việc mình làm.
15 Kẻ ngu cứ tưởng mình đi đường ngay chính,
ai nghe lời khuyên nhủ mới là người khôn.
16 Kẻ ngu si không kìm được giận dữ,
người khôn khéo biết nén nhục nuốt sầu.
17 Ai trình bày sự thật thì nói lên công lý,
kẻ làm chứng gian toàn bịa chuyện lọc lừa.
18 Lời nói bừa bãi khác nào mũi gươm đâm,
miệng lưỡi khôn ngoan lại chữa trị cho lành.
19 Lời ngay thật lưu tồn mãi mãi,
lưỡi dối gian chỉ có một thời.
20 Lòng kẻ mưu điều ác chất đầy chuyện lừa đảo,
người cổ vũ hoà bình được chan chứa niềm vui.
21 Người công chính không khi nào gặp nạn,
còn ác nhân, tai hoạ cứ dập dồn.
22 Đôi môi gian tà bị ĐỨC CHÚA ghê tởm,
kẻ thực thi chân lý thì được Người mến thương.
23 Người khôn khéo chẳng khoe điều mình biết,
kẻ dại khờ để lộ chuyện ngu si.
24 Người cần mẫn sẽ nắm quyền thống trị,
kẻ biếng lười thì bị bắt làm phu.
25 Mối lo lắng trong lòng khiến con người suy sụp,
nhưng những lời tử tế làm cho họ hân hoan.
26 Người công chính dẫn lối cho bạn bè,
nhưng đường ác nhân đi khiến chúng bị lạc.
27 Kẻ lười biếng có thịt săn cũng không chịu nấu,
nhưng siêng năng là vốn quý của con người.
28 Đường công minh đưa tới sự sống,
lối gian tà dẫn đến tử vong.
13
1 Con khôn giữ lời cha nghiêm huấn,
kẻ nhạo báng chẳng nghe lời sửa dạy.
2 Người nói điều lành thì được hưởng điều lành,
còn quân phản trắc chỉ thích gây bạo động.
3 Giữ mồm giữ miệng là bảo toàn mạng sống,
khua môi múa mép ắt sẽ phải thiệt thân.
4 Kẻ lười biếng thèm muốn mà chẳng được gì,
người chuyên cần muốn chi cũng được thoả mãn.
5 Người chính trực ghét lời dối trá lọc lừa,
kẻ gian ác làm điều xấu xa ô nhục.
6 Đức công chính giữ gìn người sống thanh liêm,
còn tội lỗi đưa ác nhân đến chỗ tiêu diệt.
7 Người chẳng có chi thì khoe mình giàu có,
kẻ nhiều của cải lại làm bộ túng nghèo.
8 Của cải có sức chuộc mạng người,
còn kẻ nghèo chẳng nghe ai trách móc.
9 Ánh sáng người chính trực đem lại niềm vui,
ngọn đèn của ác nhân sẽ bị dập tắt.
10 Tự mãn tự kiêu chỉ gây ra cãi cọ,
nghe lời khuyên nhủ thì sẽ được khôn ngoan.
11 Của cải mau tăng sẽ mau giảm,
ai từ từ thu góp sẽ giàu lên.
12 Giấc mộng chưa thành làm trái tim khắc khoải,
ước mơ toại nguyện là cây ban sự sống.
13 Coi khinh lời dạy sẽ bị tiêu vong,
tôn trọng lệnh truyền sẽ được ân thưởng.
14 Giáo huấn của hiền nhân là suối nguồn sự sống
giúp chúng ta tránh cạm bẫy tử thần.
15 Biết xử sự thì người đời mộ mến,
theo đường bất tín sẽ chẳng tới đâu.
16 Người khôn ý thức việc mình làm,
kẻ ngu để lộ điều dại dột.
17 Sứ giả gian manh chỉ gây nên tai hoạ,
sứ giả trung tín là phương thuốc chữa lành.
18 Coi khinh lời nghiêm huấn ắt phải nghèo phải nhục,
tuân giữ lời sửa dạy hẳn sẽ được hiển vinh.
19 Ước mơ thành tựu khiến tâm hồn vui thú,
từ bỏ gian tà là điều đứa ngu ghê tởm.
20 Đi với người khôn, ắt sẽ nên khôn,
chơi cùng kẻ dại, sẽ mang lấy hoạ.
21 Điều bất hạnh bám sát người tội lỗi,
chuyện may lành là phần thưởng của chính nhân.
22 Người đức độ để gia sản tới đời con đời cháu,
của cải đứa tội lỗi lại dành cho chính nhân.
23 Đất người nghèo vỡ hoang thì dồi dào lương thực,
nhưng nhiều kẻ mất mạng vì bất công.
24 Kẻ ghét con mới không dùng roi vọt,
người thương con sẽ lo sửa phạt con.
25 Chính nhân được ăn no, kẻ ác phải đói bụng.
14
1 Phụ nữ khôn ngoan xây dựng cửa nhà,
phụ nữ dại dột tự tay phá đổ.
2 Người sống đời ngay thẳng thì kính sợ ĐỨC CHÚA,
kẻ lạc xa chính lộ lại khinh dể Người.
3 Miệng kẻ dại có mầm kiêu ngạo,
môi người khôn bảo vệ người khôn.
4 Không có bò, máng ăn trống rỗng,
nhờ sức trâu, nguồn lợi dồi dào.
5 Chứng nhân ngay thật thì không hề gian dối,
chứng nhân xảo trá toàn nói chuyện dối gian.
6 Đứa nhạo báng tìm khôn ngoan chẳng thấy,
người hiểu biết gặp tri thức dễ dàng.
7 Bạn hãy tránh xa đứa ngu si dại dột,
vì biết rằng hắn chẳng có lời lẽ khôn ngoan.
8 Cái khôn của kẻ sáng suốt là biết rõ đường mình đi,
cái dại của kẻ ngu si là đi lường gạt.
9 Kẻ ngu nhạo báng hy lễ đền tội,
và ơn Chúa ở với những người ngay.
10 Nỗi đắng cay chỉ riêng lòng mình biết,
niềm hân hoan đâu chia sẻ được với người ngoài.
11 Nhà của ác nhân sẽ bị tàn phá,
lều của người ngay ngày càng phát đạt.
12 Có con đường xem ra ngay thẳng,
nhưng rốt cuộc lại đưa đến tử vong.
13 Cả khi cười, lòng vẫn vương sầu muộn,
sau niềm vui lại đến nỗi buồn phiền.
14 Kẻ bất trung lãnh hậu quả do cách mình sống,
người tử tế hưởng hoa trái của việc mình làm.
15 Kẻ khờ khạo ai nói gì cũng tin,
người khôn ngoan thì đắn đo từng bước.
16 Người khôn sợ điều dữ và tìm cách tránh xa,
kẻ dại thì hung hăng và tự tin quá đáng.
17 Người nóng tính làm những điều dại dột,
đứa mưu mô bị kẻ ghét người khinh.
18 Kỷ phần của kẻ ngây thơ là dại dột,
tri thức là triều thiên trên đầu người khôn.
19 Kẻ xấu phải cúi mình trước mặt người lành,
kẻ ác chầu chực nơi cửa nhà người công chính.
20 Kẻ nghèo khó, láng giềng cũng ghét bỏ,
người giàu sang có vô số bạn bè.
21 Khinh rẻ tha nhân thì mắc tội,
nhưng xót thương kẻ nghèo là có phúc.
22 Kẻ mưu toan điều ác lại chẳng lầm lạc sao ?
Người toan làm điều thiện sẽ gặp được nhân nghĩa tín thành.
23 Chịu cực là có ăn,
nói suông thì chỉ tổ đói nghèo.
24 Phú quý là triều thiên của người khôn,
còn kẻ ngu thì dại vẫn hoàn dại.
25 Chứng nhân ngay thật cứu được bao mạng người,
chứng nhân dối trá chỉ làm trò bịp bợm.
26 Kính sợ ĐỨC CHÚA sẽ được an toàn kiên vững,
Người là nơi ẩn náu cho con cái Người.
27 Kính sợ ĐỨC CHÚA là nguồn sự sống,
giúp ta tránh được cạm bẫy tử thần.
28 Đông dân, nhà vua được mạnh thế,
thiếu dân, lãnh tụ sẽ đổ nhào.
29 Người chậm giận thì đầy sáng suốt,
kẻ nóng tính để lộ cái dại khờ.
30 Tâm hồn bình an là nguồn sống cho thể xác,
nhưng lòng ghen ghét tựa chứng bệnh mục xương.
31 Áp bức người yếu thế là sỉ nhục Đấng tạo thành nên họ,
thương xót kẻ khó nghèo là tôn kính Đấng dựng nên người đó.
32 Ác nhân té nhào vì điều ác nó gây ra,
chính nhân vững dạ vì đã sống vẹn toàn.
33 Khôn ngoan ngự trị trong lòng người hiểu biết,
nhưng chẳng ai thấy nó trong dạ đứa ngu si.
34 Đức công chính đem cường thịnh cho nước,
còn tội lỗi gây nhục nhằn cho dân.
35 Bầy tôi mưu trí được hưởng ơn vua,
bầy tôi bất tài làm vua thịnh nộ.
15
1 Câu đáp dịu dàng khiến cơn giận tiêu tan,
lời nói khiêu khích làm nổi cơn thịnh nộ.
2 Lưỡi người khôn tiết ra tri thức,
miệng kẻ dại tuôn chuyện ngu si.
3 Mắt ĐỨC CHÚA ở mọi nơi mọi chỗ
hằng dõi theo kẻ dữ người lành.
4 Lời xoa dịu tựa cây ban sự sống,
lời nham hiểm làm tan nát tâm can.
5 Kẻ ngu khinh lời cha nghiêm huấn,
ai giữ lời sửa dạy sẽ nên khôn.
6 Nhà người ngay dư đầy của cải,
nhưng huê lợi của kẻ ác gây bối rối âu lo.
7 Môi người khôn truyền bá kiến thức,
lòng kẻ dại chẳng được thế đâu.
8 ĐỨC CHÚA ghê tởm hy lễ của đứa ác,
nhưng ưa thích lời cầu của kẻ ngay.
9 ĐỨC CHÚA ghê tởm lối sống của ác nhân,
nhưng mến thương người theo đuổi sự công chính.
10 Kẻ rời xa đường ngay chính sẽ bị nghiêm trị,
ai khinh thường lời sửa dạy sẽ phải mạng vong.
11 Âm phủ, âm ty còn phơi bày trước nhan ĐỨC CHÚA,
huống chi là lòng dạ con người !
12 Kẻ nhạo báng không thích bị khiển trách,
cũng chẳng chịu đến với người khôn.
13 Lòng mừng vui làm hân hoan nét mặt,
lòng sầu muộn khiến tâm trí rã rời.
14 Trí người minh mẫn kiếm tìm tri thức,
miệng kẻ ngu si ham thích chuyện điên rồ.
15 Kẻ cùng khốn thấy ngày nào cũng xấu,
đời người vui là yến tiệc kéo dài.
16 Ít của ít tiền mà biết kính sợ ĐỨC CHÚA
hơn có cả kho tàng mà cứ phải âu lo.
17 Thà bữa rau bữa cháo mà yêu thương nhau
còn hơn mâm cao cỗ đầy mà bất hoà bất thuận.
18 Kẻ nóng tính gây ra cãi vã,
người chậm giận làm dịu cuộc đôi co.
19 Đường kẻ lười bị rào gai cản trở,
lối người ngay được bồi đắp thênh thang.
20 Con khôn làm hài lòng cha,
đứa dại không nể mặt mẹ.
21
Kẻ ngu si lấy điều dại làm vui,
người hiểu biết cứ thẳng đường mà tiến.
22 Thiếu bàn bạc, chương trình đổ vỡ,
nhiều cố vấn, ắt sẽ thành công.
23 Biết đối đáp khiến con người vui thú,
nói đúng lúc, thật tốt đẹp dường bao !
24 Người khôn theo con đường đưa lên sự sống,
tránh con đường dẫn xuống âm ty.
25 Nhà đứa kiêu căng, ĐỨC CHÚA giật cho sập,
đất kẻ goá bụa, Người giữ vững đường ranh.
26 ĐỨC CHÚA ghê tởm những mưu đồ xấu xa,
còn lời lẽ nhân hậu thì thuần khiết.
27 Kẻ hám lợi làm tan hoang nhà cửa,
người khinh chê quà hối lộ sẽ được sống lâu.
28 Người công chính nghĩ suy rồi mới đáp,
miệng kẻ ác tuôn trào chuyện xấu xa.
29 ĐỨC CHÚA ở xa phường gian ác,
nhưng nghe lời nguyện của chính nhân.
30 Cái nhìn ngời sáng làm tâm hồn vui sướng,
tin tức may lành khiến xương cốt vững vàng.
31 Kẻ lắng nghe lời sửa dạy, lời ban sự sống,
sẽ được cư ngụ với những bậc khôn ngoan.
32 Bỏ lời nghiêm huấn là coi rẻ chính mình,
nghe lời sửa dạy là sắm lấy hiểu biết.
33 Lòng kính sợ ĐỨC CHÚA là trường dạy khôn ngoan,
khiêm nhu là đường dẫn đến vinh dự.
16
1 Suy nghĩ lo toan là việc của con người,
còn nói câu trả lời là do ĐỨC CHÚA.
2 Con người cho lối sống của mình là trong sáng,
nhưng ĐỨC CHÚA thấu suốt mọi tâm can.
3 Hãy ký thác việc bạn làm cho ĐỨC CHÚA,
dự tính của bạn ắt sẽ thành công.
4 Mọi việc ĐỨC CHÚA làm đều có cùng đích riêng,
người ác được dựng nên là cho ngày tai hoạ.
5 Đứa kiêu căng làm ĐỨC CHÚA ghê tởm,
hẳn nó không thoát khỏi án phạt đâu.
6 Nhờ nhân nghĩa tín thành mà tội được xoá bỏ,
nhờ kính sợ ĐỨC CHÚA mà tránh được sự dữ.
7 Khi ĐỨC CHÚA hài lòng về lối sống của ai
Người khiến cả quân thù cũng làm hoà với kẻ ấy.
8 Thà ít của cải mà sống công chính
hơn nhiều huê lợi mà thiếu công minh.
9 Tâm trí con người nghĩ ra đường lối,
còn ĐỨC CHÚA hướng dẫn từng bước đi.
10 Lời vua là lời sấm,
mở miệng ra phân xử, vua sẽ chẳng sai lầm.
11 Cán cân và bàn cân chính xác là của ĐỨC CHÚA,
mọi quả cân trong túi là sản phẩm của Người.
12 Làm điều dữ là chuyện vua ghê tởm,
vì nhờ sống công chính mà ngai báu vững bền.
13 Lời lẽ chân thành khiến vua quý chuộng,
vua yêu thương kẻ ăn nói thẳng ngay.
14 Cơn giận của vua báo tin thần chết đến,
biết làm vua nguôi giận ấy mới là người khôn.
15 Long nhan rạng rỡ là bầy tôi được sống,
ơn vua ban xuống như mây đổ mưa xuân.
16 Được khôn ngoan tốt hơn được vàng,
được hiểu biết quý hơn được bạc.
17 Nẻo đường người chính trực tránh xa điều ác ;
ai để mắt nhìn lối mình đi thì sinh mạng an toàn.
18 Kiêu căng đưa đến sụp đổ,
ngạo mạn dẫn đến té nhào.
19 Thà sống tự hạ với kẻ khiêm nhu
hơn chia chiến lợi phẩm với phường kiêu hãnh.
20 Kẻ chú tâm vào lời Chúa dạy sẽ gặp chuyện tốt lành,
người đặt niềm tin vào ĐỨC CHÚA thật hạnh phúc dường bao.
21 Người có trí khôn ngoan được coi là sáng suốt,
lời ngọt ngào làm cho sức thuyết phục gia tăng.
22 Kẻ có lương tri là có nguồn sự sống,
sự dại khờ là hình phạt kẻ ngu si.
23 Trí khôn ngoan làm miệng nên khéo léo
và thêm sức thuyết phục cho đôi môi.
24 Lời tử tế là tảng mật ong
làm cổ họng ngọt ngào, khiến xương cốt lành mạnh.
25 Có con đường xem ra ngay thẳng,
nhưng rốt cuộc lại đưa đến tử vong.
26 Miệng muốn ăn khiến con người vất vả,
vì bụng đói nên đầu gối phải bò.
27 Quân vô lại đào hố gây tai ương,
đôi môi nó như lửa hồng cháy bỏng.
28
Kẻ dối gian gây bất hoà tranh chấp,
tên mách lẻo chuyên chia rẽ bạn bè.
29 Người thô bạo phỉnh phờ bằng hữu,
dẫn họ vào đường nẻo xấu xa.
30 Nháy mắt mím môi, nghĩ ra điều dối trá
là làm sự ác rồi.
31 Mái đầu bạc là triều thiên vinh hiển
được tặng ban cho kẻ sống công chính.
32 Người chậm giận thì hơn trang hào kiệt,
người tự chủ hơn kẻ chiếm được thành.
33 Người ta gieo quẻ trong vạt áo,
nhưng mọi quyết định của phàm nhân
đều bắt nguồn từ ĐỨC CHÚA.
17
1 Thà ăn mẩu bánh khô mà được êm ấm
còn hơn đầy yến tiệc mà nhà cửa bất hoà.
2 Đầy tớ tài giỏi thì hơn cả đứa con hư đốn,
lại được chia gia sản với anh em trong nhà.
3 Lò thử vàng, nồi thử bạc,
còn ĐỨC CHÚA thử lòng dạ con người.
4 Phường gian ác để tâm đến những lời bất chính,
quân lừa đảo lắng tai nghe những chuyện hại người.
5 Chế giễu kẻ lâm cảnh túng nghèo
là sỉ nhục Đấng tạo thành nên họ.
Vui mừng khi người gặp tai ương
thì sẽ không thoát khỏi án phạt.
6 Triều thiên của người già là đàn con cháu,
vinh dự của con cái là chính người cha.
7 Lời tao nhã đâu có hợp với kẻ ngu dốt,
lời dối gian càng không hợp với người thanh cao.
8 Quà hối lộ là bùa mê dưới mắt người đem biếu,
người đó làm gì cũng thành công.
9 Ai muốn có bạn bè thì quên đi lầm lỗi,
nhắc hoài chuyện cũ làm cho bạn xa mình.
10 Trăm roi đánh người dại
không bằng một lời mắng người khôn.
11 Ác nhân chỉ mưu tìm nổi loạn,
nhưng một sứ giả dữ dằn sẽ được sai đến trừng trị nó.
12 Gặp gấu mẹ mất con
còn hơn gặp người ngu lên cơn rồ dại.
13 Bất hạnh sẽ không chịu rời bỏ,
nhà kẻ nào lấy oan đền ơn.
14 Bắt đầu cãi cọ là như để cho nước vỡ bờ,
hãy tránh xa trước khi cuộc tranh cãi bùng nổ.
15 Bênh vực đứa ác, kết tội chính nhân,
hai việc này đều làm ĐỨC CHÚA ghê tởm.
16 Để sắm được khôn ngoan, tiền bạc trong tay đứa ngu ích lợi gì,
bởi vì nó quá ư đần độn ?
17 Bè bạn thương nhau mọi thời mọi lúc,
vào ngày hoạn nạn chỉ có anh em.
18 Đứa ngu mới ký giao kèo,
mới đứng ra bảo lãnh cho bè bạn.
19 Ưa cãi nhau là ưa phạm tội,
tự cao tự đại là chuốc lấy suy vong.
20 Tâm địa quanh co sao gặp được hạnh phúc,
miệng lưỡi dối trá ắt phải chịu tai ương.
21 Sinh ra đứa ngu là chuốc lấy phiền muộn,
làm cha kẻ dại nào vui sướng gì đâu !
22 Tâm trí hân hoan làm thân xác lành mạnh,
tinh thần suy sụp khiến xương cốt rã rời.
23 Ác nhân nhận quà được giấu trong ngực áo,
khiến cán cân công lý bị bẻ cong.
24 Người hiểu biết chỉ nhắm đến khôn ngoan,
còn người ngu để mắt khắp cùng trời cuối đất.
25 Con ngu khiến cha buồn giận,
con dại làm mẹ đắng cay.
26 Phạt vạ chính nhân thì không phải lẽ,
đánh người khả kính là ngược với công bằng.
27 Người nói năng dè dặt là người hiểu biết,
kẻ giữ được điềm tĩnh là kẻ khôn ngoan.
28 Nếu biết giữ thinh lặng,
kẻ ngu cũng được kể là người khôn ngoan ;
nếu biết ngậm môi,
kẻ đó được coi là người thông hiểu.
18
1 Kẻ ích kỷ chạy theo dục vọng,
và nổi giận trước mọi lời khuyên.
2 Người ngu không ưa chuyện hiểu biết,
nhưng thích phô bày cảm nghĩ riêng.
3 Đâu có kẻ ác, đấy có khinh khi,
đâu có nhục nhã, đấy có lăng mạ.
4 Lời miệng con người là nước sâu thăm thẳm,
là dòng suối tràn trề, là nguồn mạch khôn ngoan.
5 Bênh vực kẻ gian ác, đè nén người vô tội,
xét xử như thế chẳng tốt đẹp gì.
6 Môi người ngu gây ra tranh cãi,
miệng của nó khiến nó chịu đòn.
7 Miệng kẻ ngu làm cho nó tàn tạ,
môi của nó là cạm bẫy cho mình.
8 Lời kẻ mách lẻo như của ngon vật lạ
trôi xuống tận ruột gan.
9 Người biếng nhác việc bổn phận mình
là anh em với quân phá hoại.
10 Danh ĐỨC CHÚA là tháp canh kiên vững,
chính nhân chạy đến là được an toàn.
11 Người giàu coi của cải là thành trì kiên cố,
họ cho đó là tường cao luỹ dầy.
12 Lòng tự cao dẫn đến suy sụp,
đức khiêm tốn đem lại vinh quang.
13 Kẻ chưa nghe đã vội cãi,
sẽ chịu tiếng nhục nhã, ngu si.
14 Người đau yếu được tinh thần nâng đỡ,
nhưng tinh thần suy sụp thì lấy ai vực lên ?
15 Trí người minh mẫn tiếp thu hiểu biết,
tri thức là điều tai kẻ khôn kiếm tìm.
16 Ai có quà biếu sẽ rộng đường lui tới,
sẽ gặp được người chức trọng quyền cao.
17 Kẻ nói trước cứ biện hộ cho mình là đúng,
nhưng đối phương đến, sẽ lột mặt nạ y.
18 Quẻ gieo chấm dứt các vụ tương tranh
và phân định quyền lợi giữa những người quyền thế.
19 Một người anh em bị xúc phạm
thì còn hơn một thành trì vững chắc.
Các cuộc cãi vã tựa như then cài cửa luỹ đồn.
20 Con người phải chịu hậu quả lời mình nói
và được hưởng những gì môi miệng họ thốt ra.
21 Sống hay chết đều do cái lưỡi,
ai yêu chuộng nó, sẽ lãnh nhận hậu quả.
22 Tìm được vợ hiền là tìm thấy hạnh phúc,
và nhận được ơn ĐỨC CHÚA ban cho.
23 Người nghèo khẩn khoản nài xin,
người giàu trả lời hống hách.
24 Có thứ bạn bè gây ra tai hoạ,
có người thân hữu gắn bó hơn cả anh em.
19
1 Thà nghèo túng mà sống vẹn toàn,
còn hơn điêu ngoa mà ngu ngốc.
2 Nhiệt tình mà thiếu suy xét nào có ích chi,
bước vội vàng ắt có khi lầm lỡ.
3 Kẻ ngu dại làm hại đời mình,
nhưng lòng nó lại căm ĐỨC CHÚA.
4 Người lắm của được thêm nhiều bạn,
còn kẻ nghèo bị bạn hữu lánh xa.
5 Kẻ làm chứng gian không thoát khỏi hình phạt,
người nói năng dối trá sẽ chẳng được yên hàn.
6 Lắm kẻ tâng bốc người hào phóng,
ai cũng làm bạn với kẻ cho quà.
7 Kẻ nghèo túng bị mọi anh em khinh rẻ,
bạn hữu lại càng lánh xa !
Mong được đôi lời, cũng chẳng có.
8 Ai có óc hiểu biết thì yêu bản thân mình,
ai giữ được sáng suốt thì tìm ra hạnh phúc.
9 Kẻ làm chứng gian không thoát khỏi hình phạt,
người nói năng dối trá sẽ phải mạng vong.
10 Người ngu không hợp với nếp sống phong lưu,
người nô lệ càng không thể điều khiển hàng thủ lãnh.
11 Hiểu biết làm con người chậm giận,
bỏ qua lời xúc phạm khiến con người được tôn vinh.
12 Cơn giận của vua như tiếng gầm sư tử,
ân lộc vua ban tựa mưa móc trên cỏ xanh.
13 Con ngu là mối hoạ cho cha,
vợ lắm điều như mái nhà dột.
14 Cửa nhà, tài sản là gia nghiệp của cha ông,
còn người vợ khôn ngoan là do ĐỨC CHÚA.
15 Thói lười biếng làm con người ngủ mê,
kẻ biếng nhác sẽ phải nhịn đói.
16 Tuân giữ lệnh truyền là giữ được mạng sống,
khinh thường đường lối Chúa ắt phải mạng vong.
17 Thương xót kẻ khó nghèo là cho ĐỨC CHÚA vay mượn,
Người sẽ đáp trả xứng việc đã làm.
18 Hãy sửa phạt con cái bao lâu còn hy vọng,
nhưng đừng nóng nảy khiến nó phải chết.
19 Người giận dữ hung hăng sẽ phải nộp phạt,
nếu cứu nó, bạn chỉ làm tăng sự ác mà thôi.
20 Hãy lắng nghe lời khuyên, đón nhận lời nghiêm huấn,
để sau này bạn được nên khôn.
21 Lòng con người ấp ủ bao dự tính,
duy kế hoạch của ĐỨC CHÚA mới trường tồn.
22 Con người ao ước lòng nhân nghĩa,
thà là kẻ nghèo khó còn hơn là đứa dối gian.
23 Lòng kính sợ ĐỨC CHÚA đem lại sự sống,
cho người ta ăn no ngủ kỹ, thoát khỏi mọi tai ương.
24 Đứa lười biếng thò tay vào đĩa,
nhưng chẳng buồn đưa thức ăn lên miệng.
25 Hãy đánh người ưa chế giễu,
ắt kẻ ngây thơ sẽ nên lanh lợi ;
hãy quở mắng người khôn,
người ấy sẽ thêm hiểu biết.
26 Kẻ bạc đãi cha và xua đuổi mẹ,
là đứa con đốn mạt, nhuốc nhơ.
27 Này con, nếu thôi không nghe lời nghiêm huấn,
con sẽ lạc xa những lời lẽ khôn ngoan.
28 Kẻ làm chứng gian nhạo cười công lý,
miệng ác nhân ngốn ngấu chuyện gian tà.
29 Án phạt dành sẵn cho kẻ ưa chế giễu,
và đòn vọt kề lưng đứa ngu si.
20
1 Rượu nồng sinh nhạo báng, men say tạo ồn ào,
kẻ nào vướng vào đó, đâu còn là người khôn.
2 Cơn thịnh nộ của vua như tiếng gầm sư tử,
kẻ làm vua nổi giận là làm hại chính mình.
3 Tránh đôi co đem lại vinh dự cho con người,
mọi kẻ ngu đều hay sinh sự.
4 Đầu mùa đông, kẻ lười không lo cày cấy,
đến mùa gặt, nó tìm kiếm cũng uổng công.
5 Ý định lòng người tựa nước sâu thăm thẳm,
người hiểu biết mới kín múc được.
6 Lắm kẻ tự hào mình nhân nghĩa,
nhưng người thành tín, nào ai kiếm cho ra ?
7 Người công chính ăn ở đức độ,
phúc cho đàn con nối dõi tông đường !
8 Đức vua ngự trên ngai xét xử,
đưa mắt sàng lọc mọi xấu xa.
9 Ai dám nói : “Tôi đã giữ lòng mình thanh khiết,
và tôi đã sạch tội rồi !”
10 Cân non cân già, đấu gian đấu dối,
ĐỨC CHÚA ghê tởm cả hai.
11 Qua việc làm, mà người ta biết được
tính hạnh đứa trẻ có trong sáng thẳng ngay.
12 Tai để nghe, mắt để thấy,
ĐỨC CHÚA làm nên cả hai.
13 Đừng mê ngủ kẻo ra nghèo túng,
chong mắt thức, bạn sẽ được cơm bánh no nê.
14 Khi mua thì chê “Đồ ôi, đồ dở !”
lúc đi khỏi, lại tự khen mua được giá hời !
15 Vàng bạc trân châu : nhiều vô kể,
miệng lưỡi thông thái : thật hiếm hoi !
16 Người nào dám bảo lãnh cho kẻ không quen,
phải giữ lấy áo của người đó ;
người nào muốn bảo đảm cho phụ nữ xa lạ,
phải đòi người đó vật thế chân.
17 Bánh phi nghĩa, con người lấy làm ngon,
nhưng sau đó, miệng nó đầy đá sỏi.
18 Lên kế hoạch, hãy dựa vào lời khuyên,
lúc giao tranh, hãy nghe lời cố vấn.
19 Đứa ngồi lê đôi mách tiết lộ điều bí mật,
vậy đừng giao du với kẻ lắm lời.
20 Kẻ nào nguyền rủa mẹ cha,
ngay giữa đêm khuya, đèn nó bị tắt ngúm.
21 Của cải kiếm vội được lúc đầu,
thì về sau sẽ không được chúc phúc.
22 Bạn đừng nói : “Tôi sẽ báo thù !”
Hãy cậy trông ĐỨC CHÚA, Người sẽ cứu bạn.
23 Cân non cân già làm ĐỨC CHÚA ghê tởm,
bàn cân gian dối, nào tốt đẹp chi !
24 ĐỨC CHÚA dẫn dắt từng bước chân con người,
nẻo đời mình, phàm nhân sao hiểu hết.
25 Nguy hiểm thay, khi vội vàng khấn dâng của cải,
rồi sau đó lại tiếc nuối nghĩ suy.
26 Vị minh quân sàng lọc lũ gian tà,
cho bánh xe cán lên bọn chúng.
27 Tinh thần là đèn sáng ĐỨC CHÚA ban cho con người,
dò xét mọi ngõ ngách tâm can.
28 Nhân nghĩa và tín thành gìn giữ đức vua,
nhờ nhân ái, ngai vàng người bền vững.
29 Sức mạnh là niềm tự hào của giới thanh niên,
mái đầu bạc là vinh dự của hàng bô lão.
30 Vết thương nhức nhối tẩy sạch điều gian ác,
và roi vọt thấu đến tận cõi lòng.
21
1 Trong tay ĐỨC CHÚA, lòng vua tựa dòng nước chảy,
Người lèo lái đi đâu tuỳ ý Người.
2 Con người cho lối sống của mình là ngay thẳng,
nhưng ĐỨC CHÚA thấu suốt mọi tâm can.
3 Thực thi điều công minh chính trực
thì đẹp lòng ĐỨC CHÚA hơn là dâng hy lễ.
4 Mắt kiêu hãnh, lòng tự cao,
vẻ hào nhoáng của ác nhân : thảy đều là tội lỗi.
5 Kế hoạch người siêng năng hẳn tạo ra lợi nhuận,
ai vội vàng hấp tấp, ắt phải chịu đói nghèo.
6 Kho tàng thu tích nhờ môi miệng điêu ngoa
là hơi thở thoáng qua, là bẫy làm thiệt mạng.
7 Bạo hành của kẻ ác sẽ cuốn phăng kẻ ác,
vì chúng không chịu thực thi công bình.
8 Đường lối của kẻ gian ác thì quanh co,
hành động của người trong sạch thì ngay thẳng.
9 Thà ở một góc trên mái nhà,
còn hơn chung sống với một bà hay gây.
10 Lòng ác nhân ước ao sự dữ,
ngay bạn bè, nó chẳng để mắt thương.
11 Phạt đứa ưa chế giễu, kẻ khờ dại nên khôn,
dạy bảo người khôn, người khôn càng hiểu biết.
12 Đấng Công Chính xem xét nhà của ác nhân,
bắt ác nhân lâm vòng tai hoạ.
13 Kẻ bịt tai trước tiếng kêu của người cô thế,
đến lúc nó kêu, sẽ chẳng được đáp lời.
14 Tặng phẩm kín đáo làm tiêu tan cơn giận,
quà giấu trong áo làm dịu trận lôi đình.
15 Thực thi công lý là niềm vui cho người công chính,
nhưng là nỗi kinh hoàng cho kẻ bất lương.
16 Kẻ lạc xa con đường hiểu biết,
sẽ phải sống chung với đám âm hồn.
17 Kẻ ham vui sẽ bần cùng đói khổ,
người mê rượu chè sẽ chẳng giàu đâu !
18 Kẻ ác thành giá chuộc cho người công chính,
tên phản bội bị phạt thay cho kẻ ngay lành.
19 Thà sống nơi đìu hiu cô quạnh,
còn hơn bên người vợ hay gây gổ nổi xung.
20 Nhà người khôn có kho báu và dầu,
còn người ngu có gì nuốt hết.
21 Người theo đuổi công chính và nhân nghĩa,
sẽ được sống lâu và vinh dự.
22 Người khôn tấn công thành của quân thiện chiến,
và lật nhào đồn luỹ chúng cậy trông.
23 Kẻ giữ mồm giữ miệng,
thì giữ mình khỏi những hiểm nguy.
24 Đứa kiêu căng xấc xược được gọi là quân nhạo báng,
nó cư xử ngạo ngược kiêu căng.
25 Vì ham muốn, đứa lười mất mạng,
bởi nó không chịu ra tay làm.
26 Suốt ngày nó những ham cùng muốn,
còn chính nhân cho hết, chẳng giữ lại gì.
27 Hy lễ của ác nhân là điều ghê tởm,
nhất là khi dâng với ý gian tà.
28 Kẻ làm chứng gian sẽ phải tiêu vong,
còn người biết nghe có thể nói hoài.
29 Kẻ gian ác mang bộ mặt trơ trẽn,
còn người ngay cứ vững bước trên đường.
30 Khôn ngoan, hiểu biết, nhủ khuyên,
tất cả chẳng là gì sánh với ĐỨC CHÚA.
31 Chiến mã được chuẩn bị cho ngày giao tranh,
nhưng thắng bại thuộc quyền ĐỨC CHÚA.
22
1 Lắm của cải đâu quý bằng danh thơm tiếng tốt,
vàng với bạc nào trọng bằng được mến được thương.
2 Kẻ giàu người nghèo gặp nhau ở điểm này :
cả hai đều được ĐỨC CHÚA tạo dựng.
3 Gặp nguy hiểm, người khôn ẩn mình,
đứa khờ dại lao tới và bị thiệt thân.
4 Giàu sang, vinh dự và sự sống là phần thưởng
ĐỨC CHÚA dành cho kẻ khiêm nhu và kính sợ Người.
5 Đường kẻ quanh co thì có gai, có bẫy,
ai biết giữ mình ắt sẽ tránh xa.
6 Hãy dạy đứa trẻ đi con đường nó phải đi,
để đến tuổi già, nó vẫn không lìa bỏ.
7 Người giàu thì thống trị kẻ nghèo,
người đi vay làm tôi cho chủ nợ.
8 Kẻ gieo tai ác sẽ gặt tai ương,
nó đã tàn phá, ắt sẽ tàn lụi.
9 Người tử tế sẽ được chúc phúc,
vì đã đem cơm bánh cho người nghèo.
10 Đuổi quân nhạo báng đi là hết chuyện đôi co,
cũng chẳng còn tranh chấp với lăng mạ.
11 Ai chuộng lòng thanh khiết và ăn nói dễ thương
sẽ được vua nhận làm bạn hữu.
12 ĐỨC CHÚA để mắt trông nom người hiểu biết,
và phi bác lời lẽ kẻ bất trung.
13 Đứa lười nói : “Có con sư tử ở ngoài kia ;
nếu tôi ra đường, chắc sẽ bị ăn thịt.”
14 Miệng người phụ nữ trắc nết ví tựa hố sâu,
kẻ bị ĐỨC CHÚA ruồng bỏ sẽ sa vào đó.
15 Tâm trí trẻ con vốn dại khờ,
lấy roi sửa phạt là giúp nó nên khôn.
16 Bóc lột người nghèo là làm giàu cho họ,
tặng cho kẻ giàu là khiến mình nghèo đi.