Giá trị tức thời và giá trị bền vững
Lê Phương Trúc
ĐỀ BÀI
Trong truyện ngắn Một người Hà Nội, nhà văn Nguyễn Khải có viết: “Nói cho cùng, để sống được hằng ngày, tất nhiên phải nhờ vào những giá trị tức thời. Nhưng sống cho có phẩm hạnh, có cốt cách nhất định phải dựa vào những giá trị bền vững.”
Trình bày suy nghĩ của anh (chị) về ý kiến trên
BÀI LÀM
Cuộc sống với nhịp sống hối hả, tất bật, đôi khi người ta lao đi thật vội, chẳng kịp ngoảnh lại phía sau. Đôi khi cuộc đời bày ra với nhiều mảng màu loang lổ, chắp vá, khiến ta băn khoăn tần ngần bởi không tìm được gam màu riêng của mình. Là tràn đầy hạnh phúc, ăm ắp tiếng cười hay chan chứa những giọt nước mắt chực trào, bao nỗi đau không thể bật lên thành tiếng; những phức tạp chồng chéo như vậy khiến ta phải suy nghĩ thêm về triết lí của nhà văn Nguyễn Khải: “Nói cho cùng, để sống được hằng ngày, tất nhiên phải nhờ vào những giá trị tức thời. Nhưng sống cho có phẩm hạnh, có cốt cách nhất định phải dựa vào những giá trị bền vững”.
Câu nói trên được rút ra trong truyện ngắn Một người Hà Nội của ông cách đây đã khá lâu. Đó là phát ngôn của nhân vật bà Hiền – người được nhà văn trân trọng vinh danh là “hạt bụi vàng” của Hà Nội. Nhân vật này đã mạnh dạn đưa ra quan điểm của mình trước thời cuộc, trước những cáo buộc về bà, và lời nói ấy, cho đến tận bây giờ, vẫn vang vọng những hồi chuông suy tư trong mỗi con người.
“Giá trị tức thời” – giá trị không bền vững với thời gian, chỉ đơn giản là phù hợp tức thời, đúng trong phút chốc, và không kéo dài mãi mãi. Đối nghịch với nó là những giá trị lâu dài, trường tồn mãi mãi và không lớp bụi thời gian nào có thể làm lu mờ nó, ta gọi đó là “giá trị bền vững”. Nếu “giá trị tức thời” có thể là vật chất, là những quan điểm một thời, thì “giá trị bền vững” lại luôn đúng với mọi thời. Nguyễn Khải đã khéo léo đặt vào câu văn hai cặp từ “tất nhiên”, “nhất định” để khẳng định vế quan trọng mà ông nhấn mạnh. “Giá trị tức thời” hiển nhiên ai cũng cần có để tồn tại, để “sống được hằng ngày”. Nhưng tiên quyết, nhất định phải có những “giá trị bền vững” thì con người mới có thể sống thật sự, sống “có phẩm hạnh, có cốt cách”. Và ta cần sống chính đáng, sống đúng ý nghĩa của sự sống chứ không đơn thuần chỉ là tồn tại!
Hẳn Nguyễn Khải đã trăn trở dài lâu trong sự nghiệp cầm bút của mình thì ông mới có thể có được câu kết luận đầy triết lí như vậy. Ai trong chúng ta cũng cần vật chất, cần những thứ hợp thời, những suy nghĩ hợp với thời đại ta đang sống. Nhưng cứ bám mãi vào những thứ vô định, không chắc chắn, “nhất thời” ấy, liệu ta có thể sống được một cuộc đời đúng nghĩa? Để sống vẹn tròn nhân cách, sống một cuộc đời mang dấu ấn của riêng mình, cần lắm thay điểm tựa cho chúng ta – “giá trị bền vững”.
Lật lại những trang văn Nguyễn Khải, dễ dàng nhận thấy ông đã gửi gắm nhiều tư tưởng của mình vào nhân vật bà Hiền. Sống giữa lòng Hà Nội, những năm tháng bom đạn của đất nước, người phụ nữ ấy vẫn cùng chồng ngày ngày ở lại, không theo nơi trận mạc. Rồi đến thời bình, bà mở một tiệm hoa vải, nhanh chóng bán đi một căn nhà để chứng tỏ việc dễ dàng thích nghi với chế độ. Đấy cũng là một biểu hiện của cách sống cần đến “giá trị tức thời”. Nhưng hơn hết, trong quan điểm của mình, bà vẫn toát lên một suy nghĩ, cách nhìn rất riêng. Bà nhìn xa hơn và lối sống của bà, dù ở bất cứ thời nào, vẫn đúng đắn, đầy ý nghĩa. Bởi bà đã hướng mình vào những điều bền vững – những quan niệm chính xác, những suy nghĩ tích cực; và bằng cách dó, bà mãi mãi là một “hạt bụi vàng” hiếm hoi của đất kinh kì ngàn năm.
Nhìn vào cuộc sống ngày nay, khi mà mọi thứ lắm lúc cuồn cuộn trôi theo bao điều phù phiếm, khi mà những giá trị mang tính bền lâu lắm khi bị bỏ quên nơi ngăn kéo cuộc đời, bỗng thấy thấm làm sao đôi dòng của Nguyễn Khải !
Tất nhiên, để tồn tại giữa sự biến đổi không ngừng của cuộc sống, ta cần nương theo những “giá trị tức thời”. Ăn, uống, mặc, ở… tất cả những nhu cầu căn bản của con người đều có thể xem là những thứ tức thời. Giá trị tức thời không phải là không cần thiết. Người ta thường bảo tiền bạc là những giá trị ảo, là những thứ phù du, vô nghĩa nhưng nếu thiếu giá trị nhất thời ấy, ta có thể đáp ứng được bản thân, có thể tồn tại được chăng? Cũng giống như những trào lưu, những suy nghĩ hợp mốt, “giá trị tức thời” giúp ta hoà mình nhanh chóng vào xã hội, gắn kết ta bằng những bài học cuộc sống mà sách vở chưa từng dạy bảo. Để tồn tại, khó có thể thiếu đi giá trị tức thời.
Nhưng bất cứ điều gì có lợi ngay trước mắt thì kèm theo nó bao giờ cũng là tác hại. sống dựa vào những giá trị tức thời nghĩa là ta mang trên người những giá trị mong manh, chóng tàn khi thời đại thay đổi. Và người cuối cùng gánh chịu hậu quả không ai khác chính là bản thân mình. Báo chí đã từng đưa tin người dân vùng đồng bằng sông cửu Long ồ ạt đi nuôi tôm khi loại này mang lợi ích về cho một số gia đình. Nhưng do thiếu kinh nghiệm cùng với sự hấp tấp, con tôm ngày nào chẳng mang về được một hạt vàng, đó là chưa kể đất đai nhiễm mặn, người nông dân nợ nần chồng chất. Chỉ vì cái lợi trước mắt, vì những giá trị nhất thời phù phiếm, đôi khi ta lao theo như một con thiêu thân. Và như thế, để tồn tại cũng đã là một việc khó khăn với ta.
Trái lại, sống với những “giá trị bền vững”, cuộc đời chúng ta sẽ rẽ sang một lối đi khác. Một định nghĩa mà ai cũng đồng tình: một ánh lửa sẻ chia tà ánh lửa hạnh phúc, một đồng tiền kinh doanh là đồng tiền sinh lợi, đôi môi có hé mở mới nhận lấy nụ cười, bàn tay có trao ban mới thu được hơi ấm. Sống với quan niệm ấy, ta sẽ không bao giờ bị bỏ lại khi vòng quay cuộc đời lăn bánh. “Giá trị bền vững” là khi ta kiên trì với nghề gõ đầu trẻ, trong khi nhiều người không chịu nổi khó khăn cơ cực buổi đầu đã chuyển ngành. Và rồi sau cùng, dù ta vẫn là một thầy giáo, có thể cuộc sống vẫn còn nhiều vất vả nhưng giàu có bao nhiêu sự yêu kính của nhiều lớp học trò. “Giá trị bền vững” là khi ta gánh theo hàng phở của mẹ những ước mơ về món ăn Việt Nam chu du toàn thế giới, khi những người xung quanh ồ ạt mở những cửa hiệu bánh Tây, thức ăn nhanh. Để rồi sau cùng, bản sắc dân tộc, hương vị quê hương thơm lừng trên những quốc gia khác, không chỉ riêng Việt Nam. Đó cũng là khi ta không chạy theo vật chất, không hăm hở nghe theo những thay đổi nhất thời, sẵn sàng đánh đổi một năm tích cóp tài sản bằng những giây phút quên đi hạnh phúc cá nhân vì những cuộc đời khác, ta gọi những điều đó là “giá trị bền vững” và bởi vì nó mà ta đã sống trọn ý nghĩa cả cuộc đời mình.
Tuy nhiên, ta cũng cần hiểu rõ rằng, “giá trị bền vững” và “giá trị nhất thời” cũng chỉ là hai mặt của một tờ giấy, đấu tranh với nhau nhưng cũng thống nhất cùng nhau. Ta cần có sự hoà trộn hai giá trị với nhau để bắt kịp với nhịp sống số đang lan toả trên hành tinh này. Không thể là một cá nhân chăm chăm những giá trị truyền thống để sống giữa cuộc đời, ta cần tiếp thu những giá trị của thời đại đó, học tập những tư tưởng mới. Có như vậy, ta mới làm giàu thêm hành trang của mình. Và bên cạnh đó, ta phải hiểu “tức thời” không đồng nhất với “xu thời theo thế”, thực dụng. Những kẻ tối mắt chạy theo lối sống tiêu cực này đáng bị người đời lên án, bởi họ đã làm nhoè đi giá trị thực sự của cuộc đời.
Một người Hà Nội ra đời đã lâu, nhưng cho đến tận bây giờ, tác phẩm vẫn được xem như một “hạt bụi vàng” quý giá trong lớp trầm tích văn học đương đại. Béc- tôn Brêch từng nói: “Tất cả mọi nghệ thuật đều phục vụ cho nghệ thuật sống trên Trái Đất”, quả rất đúng. Câu nói đầy triết lí của Nguyễn Khải chính là bài học về cách sống mà chúng ta không bao giờ được quên: cuộc sống thật tuyệt vời, đừng phá huỷ nó, hãy tô màu cho nó bằng cách sống mà bạn lựa chọn. “Bền vững” hay “tức thời” – mở lối đến nó chính là từ cánh cửa tâm hồn và nhận thức của mỗi chúng ta!
LÊ PHƯƠNG TRÚC
THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP. Hồ Chí Minh
Xem thêm : Chỉ có trái tim yêu thương mới gieo mầm hạnh phúc – Văn học sưu tầm ” Tại đây “